Afgelopen woensdag (18 mei) verscheen een rapport van de arbeidsinspectie over de arbeidsomstandigheden van werknemers bij zogenaamde flitsbezorgers: bedrijven die razendsnel boodschappen thuis bezorgen vanuit hun 'dark stores'. De inspectie is kritisch op de arbeidsomstandigheden: de riders zouden te zwaar moeten tillen, er wordt druk gezet om snel te bezorgen en met de personeelsvertegenwoordiging zit het niet goed. Een andere klacht, die eerder ook al terugkwam bij riders van Deliveroo, is dat bezorgers vaak aan het werk gaan als (schijn)zelfstandige in plaats van als werknemer. Daardoor lopen ze bijvoorbeeld loondoorbetaling bij ziekte mis. Wat levert het rapport op voor de riders en wat kunnen zij doen als ze het niet eens zijn met het beleid van hun werkgever?

Zijn riders werknemers?
Sinds eind 2020 is de belangrijkste rechter van Nederland, de Hoge Raad, kritischer geworden op de vrijheid van partijen om te bepalen hoe hun verhouding ten opzichte van elkaar eruit ziet. Voor 2020 gold als uitgangspunt dat de bedoeling van partijen voorop stond bij het bepalen van hun rechtsverhouding. Als partijen duidelijk in de overeenkomst hadden opgenomen dat geen sprake was van een arbeidsovereenkomst, maar van een overeenkomst van opdracht, dan moest worden aangenomen dat het zo ook daadwerkelijk zat. Nadat de Hoge Raad in november 2020 terugkwam op dit uitgangspunt, geldt dat moet worden gekeken naar de belangrijkste kenmerken van een arbeidsovereenkomst om te bepalen wat de rechtsverhouding is. Is sprake van een gezagsverhouding (werkgever bepaalt wanneer het werk moet worden gedaan en op welke manier), kan werknemer zich niet zomaar door een ander laten vervangen en staat tegenover de prestatie een vaste beloning (bijvoorbeeld per gewerkt uur), dan is de kans groot dat sprake is van een arbeidsovereenkomst.

Omdat riders vaak snel beschikbaar moeten zijn en met genoeg moeten zijn om op de vraag van de klanten van de flitsbezorgers te kunnen reageren, worden zij vaak op uurbasis betaald. De bestellingen komen binnen via de app van de flitsbezorger, waarna deze een rider aan de bestelling koppelt. Sommige riders maken daarbij gebruik van hun eigen vervoersmiddel, maar vaak stellen de flitsbezorgers vervoersmiddelen ter beschikking in de kleuren van de flitsbezorger. De conclusie kan worden getrokken dat dat laatste een instructie is over hoe het werk moet worden uitgevoerd door de rider. Ook bepaalt de flitsbezorger meestal het rooster, ook voor riders die als zelfstandige werkzaam zijn. Het ligt daarom voor de hand om te concluderen dat de gemiddelde rider werkzaam is op basis van een arbeidsovereenkomst.

Ook als de rider in zijn contract met de flitsbezorger heeft staan dat hij een zelfstandige is, kan een rechter daar anders over oordelen, omdat de rechter alle omstandigheden in zijn oordeel meeneemt. Dat kan dus van groot belang zijn als een rider ziek wordt en aanspraak maakt op loondoorbetaling bij ziekte. Een zelfstandige heeft daar vaak geen recht op, terwijl een werknemer die rechten juist wel heeft. Daarnaast heeft een werknemer recht op ontslagbescherming ?

Zware rugzak vol boodschappen
Sommige flitsbezorgers laten hun riders op pad gaan met een vierkante rugzak om de boodschappen af te leveren. De wet schrijft niet voor hoe zwaar zo'n tas beladen mag zijn, maar in het algemeen schrijft de methode die wordt gebruikt om het maximale tilgewicht voor een werknemer te berekenen bij ideale omstandigheden (tillen met een rechte rug, vanaf een verhoging) 23 kilo voor. Een rider komt niet aan die ideale omstandigheden, omdat hij de rugzak op de fiets moet dragen, tijdens het fietsen. Bij extra zware omstandigheden kan het maximum wat mag worden getild daarom veel lager uitvallen.

Om afspraken te maken over dit soort veiligheidseisen is het belangrijk dat het personeel goed wordt vertegenwoordigd. Bij flitsbezorgers is dat vaak een probleem, omdat veel riders jonge werknemers zijn en soms niet goed Nederlands spreken. Een vakbond (zoals Radical Riders) kan soms uitkomst bieden, maar een ondernemingsraad is vaak wenselijker. Hun rechten ten opzichte van de werkgever worden namelijk beschermd door de Wet op de Ondernemingsraden. Zo moet een ondernemingsraad bijvoorbeeld bij grote reorganisaties verplicht om advies worden gevraagd. Een ondernemingsraad is dus voor het personeel een belangrijke manier om invloed uit te kunnen oefenen op het beleid van werkgever.

Een ondernemingsraad moet al worden ingesteld op het moment dat een onderneming 50 werknemers heeft. De meeste flitsbezorgers zullen dat aantal makkelijk halen. Voor een ondernemingsraad is het erg belangrijk dat ook de stem van de riders gehoord wordt. Daarvoor moeten zij zich dan wel kandidaat stellen voor de ondernemingsraad, wat natuurlijk lastig is als het alleen maar om een bijbaantje gaat.

Grijpt de arbeidsinspectie in of zijn de riders aan zet?
Als er vanaf de werkvloer wordt geklaagd, kan de arbeidsinspectie ingrijpen. Radical Riders heeft al aangegeven dat zij vinden dat de arbeidsinspectie zal moeten ingrijpen, maar daarvoor zijn wel specifieke meldingen nodig. Het rapport van de arbeidsinspectie is tot stand gekomen doordat zij zelf onderzoek heeft gedaan op verschillende vestigingen van flitsbezorgers. Als de flitsbezorgers de regels blijven overtreden, kan eventueel een boete volgen van de arbeidsinspectie. Zelfs nadat de boete is opgelegd, kan de flitsbezorger er echter (op eigen risico) voor kiezen om geen aanpassingen door te voeren. De arbeidsinspectie kan de flitsbezorgers niet dwingen de wet na te leven.

Naast ingrijpen van de arbeidsinspectie, kan ook door een collectieve procedure (zoals bij Deliveroo in 2019: https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2019:198) of zelfs door een procedure van één individuele werknemer (https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2016:152) een misstand aan de kaak worden gesteld. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als de rider ten onrechte niet doorbetaald wordt bij ziekte, omdat de werkgever vindt dat hij als zelfstandige moet worden aangemerkt. De individuele procedure bindt andere werknemers niet. Een collectieve procedure kan dat wel doen.